Xây dựng "Bảo hiểm sự nghiệp" trong thời đại AI

Nếu sáng mai thức dậy, bạn nhận được email “Hợp đồng của bạn đã kết thúc”, bạn sẽ làm gì?
Điều tưởng như chỉ có trên phim này thực tế đang xảy ra với hàng triệu người trên khắp thế giới.

Theo WEF (Diễn đàn Kinh tế Thế giới), từ nay đến năm 2030, ước tính sẽ có 85 triệu việc làm bị thay thế bởi tự động hóa, từ kế toán nhập liệu, dịch thuật cơ bản đến giao dịch viên tại ngân hàng,…

Tại Mỹ, chỉ trong 6 tháng đầu năm 2025, tổng số sa thải và chấm dứt hợp đồng lao động đã lên tới hơn 10 triệu người, tăng 3,5% so với cùng kỳ năm 2024.

Ở Nhật Bản, tính đến đầu năm 2025, có đến 490.000 việc làm trong các kho hàng và dây chuyền lắp ráp biến mất do tự động hoá.

Riêng tại Việt Nam, chỉ trong nửa đầu năm 2025, toàn ngành Ngân hàng ghi nhận hơn 2800 nhân sự bị cắt giảm. Các lĩnh vực bán lẻ, công nghệ, sản xuất với những tên tuổi lớn như Thế giới Di động, FPT, Vinamilk cũng không nằm ngoài xu hướng.

Cắt giảm nhân sự không còn là giải pháp xử lý khủng hoảng ngắn hạn nữa mà đã trở thành chiến lược dài hơi của các doanh nghiệp.

Ngay cả nhóm nghề vốn được lựa chọn vì sự ổn định và đảm bảo chắc chắn (dù thu nhập cực kỳ thiếu cạnh tranh) như công chức, viên chức nhà nước, giờ đây cũng không còn an toàn. Họ không phải đứng trước làn sóng lay off nữa, thực thế là họ đã và đang trong tâm bão rồi.

Nếu không chuẩn bị thì không lâu nữa, bạn cũng trở thành một nhân vật trong tình các câu chuyện trên.

Trong tình hình đó, khi phần lớn chao đảo trước sự thay đổi của thị trường thì vẫn có một nhóm người lại gần như “miễn nhiễm” với mọi biến động. Không chỉ “sống sót”, họ còn thăng hoa hơn.

Bí mật không nằm ở bằng cấp, chức vụ hay hợp đồng vô thời hạn, mà ở một tấm “bảo hiểm sự nghiệp” vô hình. Bạn không thể mua nó hay trao đổi mà chỉ có thể tự tạo ra – như một “tác dụng phụ” tất yếu khi sống và làm việc trong FLOW Zone – Vùng Dòng Chảy Hạnh Phúc.

Khi ở trong FLOW Zone, bạn không chỉ không bị ảnh hưởng khi công ty phá sản mà còn sở hữu lợi thế cạnh tranh không ai có thể sao chép.

Nếu bạn đang hoang mang trước tương lai bất định, thì câu hỏi “Mình có đang thực sự sở hữu và sống trong FLOW Zone của mình hay chưa?” sẽ có ích hơn so với câu hỏi “Bao giờ thì tới lượt mình?”

FLOW Zone là gì?

FLOW (dòng chảy) là một khái niệm phổ biến trong tâm lý học, do nhà tâm lý học Mihaly Csikszentmihalyi nghiên cứu và phát triển. Khái niệm này mô tả một trải nghiệm tối ưu - là trạng thái khi con người hoàn toàn đắm chìm vào một hoạt động sâu sắc đến mức quên đi thời gian, bản ngã và dường như quên hết mọi thứ xung quanh.

Đây là trạng thái giúp con người phát huy năng lực ở mức tối đa.

Dựa vào nền tảng này, mình trải nghiệm và mở rộng khái niệm, không chỉ trong một hoạt động mà trên phạm vi toàn bộ cuộc đời. Không chỉ giới hạn trong việc phát huy năng lực mà còn là cách sống một cuộc đời viên mãn, có ý nghĩa, hạnh phúc đích thực và trọn vẹn mỗi ngày.

Vùng Dòng Chảy Hạnh Phúc (FLOW Zone) được tạo thành khi Bộ Thế Mạnh Độc Đáo, Mục Đích Sống, Đam Mê Đích Thực và Hệ Giá Trị Cốt Lõi của bạn hội tụ.

Bộ Thế Mạnh Độc Đáo

Thế Mạnh Độc Đáo của một người không chỉ là năng khiếu nghệ thuật như hát hay, đàn giỏi, vẽ đẹp…Nó là thiên hướng và tổ hợp những đặc điểm mang tính cá nhân: Là cách một người tư duy- hành động- xử lý vấn đề mang lại hiệu quả cao trong một việc nào đó một cách nhẹ nhàng, thậm chí “không tốn sức”.

Bạn có từng để ý chưa: Có những việc bạn làm rất dễ dàng, trong khi người khác phải chật vật, có loại vấn đề ai cũng né thì bạn lại thấy… hứng thú.

Kể cả khi bạn gặp khó khăn, thay vì nản lòng, bạn lại như “có lửa ở bên trong” và thêm động lực để khám phá, chinh phục..

Chúng ta thường bỏ qua những manh mối này, vì nghĩ “ai cũng làm được” hoặc “chuyện nhỏ mà”. Ta thường không không nhận ra đó là “đặc biệt” bởi vì nó đến tự nhiên, với ta như hơi thở vậy.

Chính những khoảnh khắc chúng ta đối mặt và vượt qua thách thức một cách đầy động lực hay xử lý vấn đề trong nhẹ nhàng, hiệu quả ấy chính là biểu hiện của Bộ Thế Mạnh Độc Đáo mà ta sở hữu.

Bộ Thế Mạnh Độc Đáo này sẽ không thui chột theo tuổi tác hay mất đi do thị trường biến động, ngược lại nó sẽ vững vàng hơn theo thời gian nếu được nhận diện và liên tục được bồi đắp một cách thông minh càng sớm càng tốt.

Sử dụng bộ Thế Mạnh Độc Đáo này trong công việc và cuộc sống bồi đắp cho bạn sự tự tin một cách tự nhiên và thầm lặng, bởi bạn đang được làm những việc mà bạn làm tốt nhất, theo cách phù hợp nhất với con người bạn.

Nghiên cứu của Gallup (StrengthsFinder) cho thấy khi cá nhân làm việc dựa trên thế mạnh, họ có hiệu suất cao hơn 6 lần và gắn bó với công việc nhiều hơn 3 lần so với khi làm việc trái điểm mạnh.

Để nhận diện Thế Mạnh Độc Đáo của mình, bạn có thể bắt đầu bằng những việc sau:

1. Tự chiêm nghiệm. Liên tục ghi chép lại hàng ngày, đâu là những việc (dù nhỏ đến mấy) khiến bạn muốn gắn kết, đầy động lực và cho bạn cảm giác có thành tựu? Rà soát lại những thành tựu từ bé đến lớn của bạn.
2. Tìm kiếm phản hồi: Từ gia đình, bạn bè, đồng nghiệp, mentor. Mọi người đánh giá cao bạn qua sự kiện nào, công việc gì?
3. Tham gia một số bài Test về điểm mạnh, vùng xuất sắc của mình. (StrengthsFinder VIA Characters…)
4. Bạn có để ý tất cả những điều được liệt kê ở trên, có cùng một đặc điểm hoặc cùng một mô thức nào chung không?

Mục Đích Sống

Bạn đã bao giờ đặt ra một mục tiêu rất lớn, và khi đạt được rồi… lại thấy trống rỗng? Bạn thấy cuộc sống mình có vẻ “ổn”, nhưng đâu đó vẫn thấy “thiếu một điều gì đó”.

Nếu bạn từng thấy vậy, thì đó có lẽ là dấu hiệu để bạn bắt đầu tìm sự kết nối với Mục đích sống thật sự của chính mình.

Mục đích sống là những ý định mang tính lâu dài, hướng về tương lại, vừa có ý nghĩa sâu sắc tới bản thân chúng ta, vừa là tác động tốt đẹp tới một nhóm người hay một lĩnh vực cụ thể nào đó trong thế giới mà ta sống.

Kết nối với nó, bạn sẽ thấy mình trong một bức tranh lớn hơn- có ý nghĩa, có cảm giác “thuộc về”.

Mục đích sống không cần hô hào, không cần là điều gì đó vĩ đại.

Trong cuốn sách kinh điển “Man’s Search for Meaning” (Đi tìm lẽ sống), Viktor Frankl đã vượt qua những ngày tháng địa ngục trần gian trong trại tập trung – nơi mà hiện thực còn khủng khiếp hơn bất kỳ cơn ác mộng nào và cái chết là giải pháp dễ dàng nhất mà một con người có thể nghĩ tới.

Ông đã sống sót, và điều quan trọng nhất khiến ông có đủ sức mạnh để tiếp tục sống đó là ông đã tìm thấy lý do để tiếp tục tồn tại- viết lại bản thảo đã mất cho cuốn sách của mình, và gặp lại người vợ thân yêu.

Viktor Frankl chứng minh rằng kết nối với mục đích sống giúp con người gia tăng sức mạnh tinh thần và duy trì một động lực nội tại mạnh mẽ ngay cả trong điều kiện khắc nghiệt nhất, đồng thời tăng khả năng hồi phục sau khủng hoảng.

Để tìm ra mục đích sống, bạn có thể bắt đầu bằng việc trả lời những câu hỏi sau:

1. Tưởng tượng bây giờ bạn đã là chính mình ở tuổi 90, đang hấp hối trên giường bệnh và nhìn lại cuộc đời đã qua của mình. Bạn thấy điều gì?
2. Có sự kiện khó khăn nào bạn vượt qua được và khiến bạn muốn giúp một ai đó cũng sẽ vượt qua được như bạn?

Đam Mê Đích Thực

Đam mê đích thực không phải là thứ bạn làm “làm cho vui” hay làm “vì trách nhiệm”. Nó là thứ mà thay vì bạn nghĩ: “Ừm, mình phải làm việc này…” Bạn sẽ : “Oh Yeah!! Mình muốn làm điều này!”

Đó là thứ khiến bạn cam kết dành thời gian cho nó, nỗ lực phát triển kể cả khi không có ai cổ vũ, không được trả công.

Bạn không theo đuổi nó để chứng minh điều gì. Bạn làm, vì nếu không làm, bạn thấy mình như đang bỏ quên một phần của chính mình.

Như Sir Ken Robinson viết trong “The Element: How Finding Your Passion Changes Everything”, việc sống và làm việc trong vùng là sự kết hợp của tài năng thiên bẩm và đam mê, không chỉ giúp bạn giỏi hơn, mà còn khiến bạn cảm thấy mình đang sống thật sự; hạnh phúc hơn, bền bỉ hơn và tạo ra những tác động tốt đẹp cho thế giới xung quanh.

Nếu bạn đã giỏi nhiều vai trò, nhưng chưa vai nào khiến bạn thấy trọn vẹn hết mình thì có lẽ, đã đến lúc bạn đào sâu hơn vào bên trong để khám phá Đam mê đích thực của chính mình.

Để tìm ra Đam Mê Đích Thực, bạn có thể bắt đầu bằng việc trả lời câu hỏi:

1. Nếu không có rào cản nào (thời gian, tiền bạc, sức khoẻ, kiến thức…) thì bạn sẽ làm gì?
2. Có hoạt động nào mà khi làm bạn chìm đắm vào nó đến quên cả thời gian? Có chủ đề nào bạn thường xuyên chia sẻ mà không thấy chán?
3. Có người nào bạn gặp mà công việc và cuộc sống của họ khiến bạn muốn tráo đổi với công việc và cuộc sống của họ? Điều gì trong cuộc đời của người ấy khiến bạn khao khát?

Hệ Giá Trị Cốt Lõi

Mỗi người đều có một Hệ Giá Trị mang tính cá nhân- như một chiếc la bàn vô hình điều hướng cho những hành động, lựa chọn và quyết định lớn trong đời.

Từ việc lớn như: Bạn chọn ai để kết hôn, chọn công việc để làm, cách bạn nuôi dạy con… Cho đến những chuyện nhỏ hơn như: tại sao bạn kết bạn với người này, vì sao bạn lại chơi với người bạn này, vì sao bạn dừng hợp tác với đối tác kia dù đầy tiềm năng.

Thậm chí, những “khủng hoảng” bạn gặp trong đời sống như: Mâu thuẫn với chồng (vợ) hay sự lạc lõng trong công việc, cũng thường có thể bắt nguồn từ tự không tương thích về Hệ Giá Trị Cốt Lõi.

Khi được sống và làm việc ở môi trường đồng điệu với Hệ Giá Trị Lõi của mình, bạn không chỉ thấy yên tâm, vững vàng mà còn hạnh phúc ở một tầng rất sâu. Đồng thời, tạo nên nền tảng giúp bạn phát huy được hết tài năng của mình.

Nếu có khi nào bạn cảm thấy giằng xé, thấy mâu thuẫn giữa điều mình nói, việc mình làm và khao khát thật sự bên trong thì có lẽ đó là dấu hiệu để bạn quay về với Hệ Giá Trị Lõi của mình.

Để tìm ra Hệ Giá Trị Cốt Lõi của mình, bạn có thể bắt đầu bằng cách trả lời 3 câu hỏi sau:

1. Đâu là cách bạn muốn sống cuộc đời mình?
2. Bạn muốn trở thành kiểu người với những phẩm chất nào?
3. Đâu là 5 giá trị mà bạn không bao giờ thoả hiệp dù trong hoàn cảnh nào?

Kết

Ở ngoài FLOW Zone, bạn sẽ luôn thấy mình đang chạy đua để mưu sinh, dễ bế tắc khi gặp thử thách hay bất an trước thời cuộc và chán nản với tương lai bất định.

Nhưng khi sống trong FLOW Zone, công việc không chỉ là kiếm sống, mà còn nuôi dưỡng tâm hồn và khơi nguồn sức mạnh để bạn chủ động kiến tạo cuộc đời mình, một cách trọn vẹn, ý nghĩa và vững vàng.

Không cần đợi đến khi thấy hoang mang, kiệt sức, mất phương hướng mới bắt đầu. Cũng như chẳng ai lại muốn đợi “sóng” ập đến rồi mới đi tìm phao hoặc học cách bơi. Hãy bắt đầu xây dựng “bảo hiểm nghề nghiệp” ngay hôm nay, trước khi thị trường buộc bạn phải làm điều đó.